Water van Kharâbât

Tabs

Aan de slag

Je zou bij de berichtgeving over Iran bijna de rijke culturele traditie van het land vergeten. Vandaag denk je dan misschien aan Marjane Satrapi, Abbas Kiarostami of Jafar Panahi, en bij uitbreiding aan het spanningsveld tussen kunst en politiek. Met Water van Kharâbât keren we terug naar de tijd van Petrarca, Boccaccio of, in onze streken, het Egidiuslied.

De dichter

Hâfez Shirâzi (Iran, 14de eeuw) wordt algemeen beschouwd als de grootste dichter die Iran ooit gekend heeft en als de dichter die het typische Iraanse cultuur- en gedachtegoed het treffendst tot uitdrukking bracht. Tot op de dag van vandaag spelen zijn gedichten een centrale rol in de Iraanse cultuur.

De componiste

Na haar studies piano en compositie startte Liselotte Sels (°1981) een doctoraat in de kunsten over Turkse volksmuziek in Gent. Daarnaast is ze actief als pianiste, uitvoerder van Turkse volksmuziek en dirigente van het gemengd koor Collegium Cum Splendore waarvoor ze Water van Kharâbât schreef. In dit werk komen duidelijk een aantal van haar interessesferen samen waardoor deze persoonlijke compositie een uniek cultureel perspectief biedt aan de uitvoerder.

Het gedicht

Het centrale begrip in het gedicht Kharâbât heeft verschillende betekenisnuances die gelinkt zijn aan het mithraïsme, een pre-christelijke en pre-islamitische religie verwant met het zoroastrisme en het mazdeïsme. Kharâbât is een plaats waar je jezelf verliest (in een roes) en terugvindt (met nieuw inzicht). Meer concreet verwijst het naar een tempel waar je kon mediteren, wijn drinken en dansen. Hâfez verheerlijkt hier dus zowel de wijn als de mystieke cultus van Kharâbât, een duidelijk standpunt tegen de dominante religie van die tijd, waarin wijn een verboden drank was.

De structuur

Het gedicht dat in Water van Kharâbât wordt getoonzet is een ghazal, vergelijkbaar met het sonnet bij ons. Opvallend daarin is het eindrijm per twee verzen. Een typisch kenmerk is dat de naam van de dichter opduikt in de laatste strofe.  
De componiste koos voor een organisch idioom, de muzikale structuur is dezelfde als de tekstuele: één muzikale zin per vers van het gedicht. Inhoudelijk volgt de compositie de wensen van Hâfez op de voet: eerst komen drie bijna vrolijke wensen (maat 5-30), daarna volgen twee serieuzere waarschuwingen, in het Perzisch zeer krachtig uitgedrukt met de woorden ‘marizid’, ‘mayârid’ en ‘mabâdâ’ (maat 31-46). Op het einde spreekt de dichter tegen zichzelf de berustende conclusie uit, de bevestiging van de totale vrijheid van zijn doen en laten.

De taal

De notatie van het Perzisch is gebaseerd op de transcriptie naar het Engels. De tabel onderaan de partituur maakt duidelijk hoe je de tekst uitspreekt. Daarbij moet je je wel wat verzetten tegen je reflexen uit het Nederlands, vooral bij klanken als ‘kh’, ‘a’ en ‘â’. Oefen de tekst en de uitspraak zeker ook los van de partituur, het is een klankwereld op zich.

Vocaal-instrumentaal

De robâb (een soort luit) en de harp waarvan sprake in het gedicht hoor je het hele stuk door in de instrumentale klanknabootsing in de vrouwenstemmen (klong, pling...) Bij staccato-noten werkt dat automatisch, bij langere notenwaarden (bv. vanaf maat 9) laat de componiste de keuze of je meteen naar de ‘ng’-klank gaat of eerder de klinker uitzingt. De eerste optie klinkt instrumentaler, de tweede sluit beter aan bij de dubbelmelodie in de mannenstemmen.
Qua tonaliteit hangt de muziek grotendeels in de sfeer van mi klein waardoor dissonanten aan de zachte kant blijven. Meestal worden ze ook melodieus aangebracht. Door bij het repeteren telkens een andere stem weg te laten, kan je meer zekerheid creëren op vlak van intonatie.

De notatie

Hedendaagse partituren zijn meestal rijkelijk voorzien van aanduidingen op vlak van bv. dynamiek en articulatie. Dat heeft het voordeel van de duidelijkheid maar het daagt de uitvoerder wel uit in de soms snelle afwisseling.
Water van Kharâbât kolkt soms op vlak van dynamiek zoals bij de plotse overgang van forte naar piano (maat 32). En dat zonder te ademen!
De tempowisselingen kan je oefenen door de tekst op het ritme te spreken, waarmee je meteen de uitspraak weer opfrist.

Maarten Van Ingelgem

Deel deze pagina

Reageer op deze partituur

Login of registreer om te kunnen reageren