Het daget in den oosten

Aan de slag

Het daget in den oosten

Enkele maanden voor Vic Nees ernstig ziek werd, lichtte hij me in dat hij ooit een bewerking had gemaakt op de Middelnederlandse ballade Het daget in den oosten. Hij had ze geschreven voor Theo Theuwissen toen die nog het koor Het Daghet, van Heide-Heuvel in Lommel dirigeerde. Theo heeft die partituur nog, zei hij, en dat klopt. Ze is niet opgenomen in de lijst van werken die Roger Leens heeft opgesteld voor het boek O Song. Vic Nees, portret van een koorcomponist.

Een gedicht uit de riddertijd

Het daget in den oosten is een episch-lyrisch lied uit de riddertijd en het wordt gedramatiseerd via een dialoog tussen een adellijk meisje en een ridder, een rivaal van haar minnaar, die haar wil ‘meevoeren’. Het meisje wil niet mee en wendt voor dat haar lief bij haar is, maar de ridder heeft hem net vermoord onder de linde. Het meisje wijt zijn dood aan zijn overmoed. Geen edelman wil haar helpen om hem te begraven. Ze doet het dan zelf om daarna te besluiten in het klooster te gaan…

Veel strofen

Het originele gedicht telt 14 strofen van vier verzen. Vic heeft er drie weggelaten en hij heeft een lichtjes aangepaste tekst gebruikt. Het daghet inden oosten/ het lichtet overal/ hoe luttel weet mijn liefken,/och waer ick henen sal werd Het daget in den oosten/ het lichtet overal/ hoe luttel weet mijn liefken/ och waar ik henen zal, enz. Ik stel voor alle ij- en ui- klanken te zingen als ie en u, om zo het oude karakter van de tekst te bewaren en ook de klank in het gedicht specifieker te maken. Het gedicht is opgebouwd uit strofen van vier verzen met telkens drie heffingen (klemtonen): het daget in den oosten/ het lichtet overal. De melodie helpt je meestal naar die klemtonen toe te zingen, maar in de opeenvolging van vierde noten moet de klemtoon op een natuurlijke wijze hoorbaar blijven.

Een bewerking met karakter

De bewerking staat als een huis! Elke stem heeft een mooi zingbare en toch niet vanzelfsprekende melodie. De baslijn ondersteunt het lied voortreffelijk. Elke zin verloopt via lichte dissonanten naar een consonant slot. Let op dat de melismen uit de melodie het lied niet vertragen. De vierde rusten in maat 2 en 8 zijn spanningsrusten. Maak ze dus zeker niet te lang. Je moet immers een spannend verhaaltje vertellen.

Een creatieve uitvoering

Het lied is geschreven voor een basiskoor, maar uit de ervaring van Theo Theuwissen blijkt dat zo’n koor toch een beetje moeite heeft met de samenklank. Bij het instuderen zal elke stem zijn eigen partij goed zelfstandig moeten leren, om daarna de samenklank te ontdekken via tweestemmige combinaties zoals sopraan en bas en alt en tenor. Ook een driestemmige versie zonder alt of tenor kan helpen om de harmonisatie helder te horen. De vierstemmige toepassing is dan een mooie kroon op het werk. Koren met meer klankervaring zullen geen moeite ondervinden om dit lied sfeervol uit te voeren. Omdat het lied zoveel strofen heeft, is het niet aangewezen alle strofen meerstemmig te zingen. De afgedrukte versie is de versie uit 1985, maar in december 2012 heeft de componist nog voorgesteld de uitvoering te beperken tot de eerste vijf strofen, waarvan de strofen 1,3 en 5 meerstemmig gezongen worden en de strofen 2 en 4 éénstemmig. Elk koor kan met het lied creatief aan de slag, dunkt me, om voor zijn uitvoering de beste declamatie te vinden van dit haast vergeten kleinood van Vic Nees.

Patrick Van Looy