Kyrie

Vanaf Dufay zou het profane lied l'homme armé één van de meest geliefde cantus firmi worden. Het ontstond in de tweede helft van de 15de eeuw. De populaire melodie werd verwerkt in meer dan dertig missen tijdens de renaissanceperiode, waarvan die van Dufay, Ockeghem en Busnois de vroegste in de reeks zijn.

Langs de ene kant vermoedt men dat dit lied het rooms-katholieke Europa, met de Bourgondische hertogen op kop, omstreeks 1460 opriep om krachtig op te treden tegen de oprukkende Turken na de val van Constantinopelin in 1453. Het zou zelfs het lijflied worden van de strijdlustige Bourgondische hertog Karel de Stoute, die droomde van de heldendaden van de grote kruisvaarders van weleer.

Een andere theorie wil dat het gebruik van dit lied als cantus firmus in de l'homme armé-missen stoelt op een lange traditie. Het belangrijkste deel van de Heilige Mis, de consecratie, stond ver van het gewone volke en de hogere burgerij af: letterlijk omdat de consecratie verborgen in het koor plaatsvond, ver van waar het volk in de kerk stond, maar evengoed door het gebruik van de Latijnse taal. Daarom ging men de consecratie visualiseren aan de hand van het ambtsgewaad van de priester. Enerzijds symboliseerde de priesterkleding de zeven deugden, anderzijds was ze de verzinnebeelding van een wapenuitrusting. Zo was de priester zowel de vertegenwoordiger van Christus als de generaal van het leger dat optrekt tegen het kwaad.

In het licht van deze ideeën kunnen we veronderstellen dat de Missa l'homme armé twee doelen diende: enerzijds door allegorieën de mis dichter bij het volk te brengen, anderzijds een oproep om een concreet gevaar, namelijk de islam, te bestrijden.

Aangespoord door hun broodheren lijkt het erop dat de beste polyfonisten met elkaar wedijverderden om deze heldhaftige melodie zo briljant mogelijk te verwerken in hun polyfone missen. Josquin Desprez en Pierre de la Rue lieten elk maar liefst twee verschillende l'homme armé-missen na die in complexiteit compositorisch naar elkaar verwijzen. Ook Jacob Obrecht bracht hulde aan zijn leermeester Antoine Busnois door diens opbouw van deze melodie als cantus firmus identiek over te nemen in zijn Missa l'homme armé.